Khi đọc tin Vatican phải chống lại làn sóng “deepfake” về Đức Giáo hoàng Lêô XIV[1], tôi bàng hoàng và thao thức. Nhiều giờ, tôi ngồi lặng trước màn hình điện thoại đã tắt lịm, lắng nghe trong tim mình những đợt sóng ngầm của thời đại cuộn trào. Một thời đại mà thật – giả chỉ cách nhau bằng một cú chạm, nơi chỉ một tín hiệu điện tử cũng đủ làm run rẩy niềm tin.
Tháng Sáu năm 2025, mạng xã hội bỗng chao đảo bởi những bức ảnh và video giả mạo Đức Giáo hoàng Lêô XIV: ngài loạng choạng ngã trên bậc tam cấp Vương cung Thánh đường Thánh Phêrô, hay cất lên những lời tuyên bố mà chính ngài chưa từng thốt ra. Có người quen, vì tin vào những hình ảnh ấy, đã vội vã gửi tin hỏi thăm sức khỏe. Chỉ một cú nhấp chuột, chỉ một đoạn mã vô tri, cũng đủ để làm cả thế giới thảng thốt[2].
Trí tuệ nhân tạo – sản phẩm tinh vi của bàn tay con người – từng được ca tụng như niềm hy vọng mở ra những chân trời mới. Nó mang hứa hẹn về tri thức, về những bước tiến vượt bậc của nhân loại. Thế nhưng, khi bị biến thành vũ khí bẻ cong sự thật, nó không còn là ánh sáng dẫn đường, mà trở thành lưỡi dao sắc bén, chém vào niềm tin và phẩm giá của chính chúng ta.
Tại Vatican, những cuộc báo cáo, gỡ bỏ, rồi lại báo cáo nối tiếp nhau, như một cuộc rượt đuổi kiệt sức với những chiếc bóng ảo không bao giờ nắm bắt được. Mỗi ngày, những tài khoản mới, những video mới lại lạnh lùng xuất hiện, nhanh và hung dữ như những cơn bão dữ, quét qua mạng lưới truyền thông toàn cầu, gieo rắc hoang mang và nghi kỵ. Dường như, chỉ cần một đoạn mã, một cái nhấp chuột, là đủ để đánh thức nỗi sợ và làm run rẩy niềm tin của cả thế giới.
Nhìn vào những “deepfake” ấy, tôi không chỉ thấy một vị Giáo hoàng bị xúc phạm, mà còn thấy cả nhân loại đang chao đảo bên bờ vực mất định hướng. Khi ranh giới giữa thật và giả bị xóa nhòa, lòng tin trở nên mong manh như sương sớm, chỉ cần một làn gió nghi ngờ cũng đủ làm tan biến. Người ta bắt đầu hoài nghi mọi tiếng nói – cả những tiếng nói thân quen, cả tiếng thì thầm của chính lương tâm mình.
Một xã hội không còn tin tưởng là một xã hội dễ bị thao túng, nơi những kẻ nắm giữ công cụ công nghệ có thể dẫn dắt đám đông bằng những ảo ảnh tinh vi. Và khi sự thật bị bóp méo, tự do – vốn được xây trên nền tảng của sự thật – cũng dần lụi tàn như ngọn nến trước gió, để lại con người bơ vơ giữa một thế giới không còn điểm tựa.
Là mục tử, tôi không chỉ lo cho uy tín của một vị Giáo hoàng, nhưng còn thao thức cho chính chúng ta – những con người được Thiên Chúa yêu thương và phú ban phẩm giá bất khả xâm phạm. Tôi lo cho từng tâm hồn đang lớn lên giữa những dòng tin dồn dập, lo cho những trái tim trẻ đang học cách phân định giữa thật và giả, lo cho cả nhân loại đang khát khao sự thật nhưng nhiều khi lại lạc bước giữa muôn vàn ảo ảnh.
Công nghệ, tự bản chất, không xấu. Nó là thành quả của óc sáng tạo, là hoa trái của trí tuệ mà Thiên Chúa đã trao ban cho con người. Nhưng vẻ đẹp ấy chỉ tỏa sáng khi nó phục vụ cho sự thiện, khi nó trở nên khí cụ để nâng cao đời sống và nối kết con người trong tình huynh đệ. Ngược lại, khi công nghệ bị biến thành phương tiện lừa dối, thao túng và khích động hận thù, nó phản bội chính mục đích của mình, và từng bước đe dọa nền tảng của cộng đồng nhân loại, làm lung lay niềm tin giữa người với người.
Chính trong bối cảnh đầy khẩn thiết ấy, Đức Thánh Cha Phanxicô đã công bố Sứ điệp Ngày Thế giới về Truyền thông Xã hội lần thứ 58 với chủ đề: “Trí tuệ nhân tạo và Sự khôn ngoan của Con tim: Vì một truyền thông nhân bản trọn vẹn.”[3] Đây không chỉ là một văn kiện, nhưng là tiếng gọi của lương tâm, mời chúng ta đặt công nghệ vào đúng vị trí của nó: phục vụ con người, chứ không điều khiển hay thay thế con người.
Hơn cả một lời nhắc nhở, đó là kim chỉ nam cho nhân loại đang say sưa với sức mạnh do chính mình tạo ra.
Tôi biết, chúng ta không thể quay lưng với công nghệ – đó là nhịp sống của thời đại, là con sóng đang cuộn trào quanh ta. Nhưng giữa cơn lốc ấy, chúng ta vẫn có thể chọn cách bước đi. Chúng ta có thể chọn kiểm chứng thông tin, tìm về những nguồn chính thống, dẫu điều ấy có vẻ chậm chạp trong một thế giới tôn thờ tốc độ. Chúng ta có thể dạy con trẻ yêu sự thật, dẫu điều ấy có vẻ “lạc thời” giữa muôn vàn ảo ảnh đang mời gọi. Chúng ta có thể tập cho mình thói quen lắng nghe bằng trái tim, không chỉ bằng đôi mắt dễ bị đánh lừa.
Chúng ta cũng có thể chọn dừng lại để suy nghĩ trước khi chia sẻ, để mỗi cú nhấp chuột trở thành một hành vi có trách nhiệm. Chúng ta có thể chọn trao đổi trực diện nhiều hơn, để những cuộc gặp gỡ thật sự – ánh nhìn, nụ cười, cái bắt tay – không bị thay thế bằng những dòng tin nhắn lạnh lùng. Và nhất là, chúng ta có thể chọn nuôi dưỡng lương tâm, để giữa muôn tiếng ồn của thuật toán, chúng ta vẫn nghe được tiếng thì thầm của sự thiện, của lẽ phải.
Deepfake có thể giả giọng, giả hình, nhưng không thể giả được trái tim đang khao khát điều chân thật. Trí tuệ nhân tạo có thể tái tạo khuôn mặt, có thể nhân bản âm thanh, nhưng không thể tái tạo lương tâm – nơi thẳm sâu con người luôn hướng về ánh sáng của sự thiện. Đó là niềm hy vọng của tôi, của chúng ta, là lời khẳng định rằng giữa muôn vàn ảo ảnh, vẫn còn một vùng bất khả xâm phạm thuộc về phẩm giá con người.
Và đó cũng chính là sứ mạng của Giáo hội: khơi dậy nơi mỗi người khát vọng tìm kiếm sự thật, nuôi dưỡng ngọn lửa lương tri để chúng ta biết phân định, biết yêu mến điều thiện, biết bảo vệ sự thật dù thế giới có đổi thay đến đâu. Bởi chỉ khi trái tim còn khao khát sự thật, chúng ta mới thực sự tự do.
Lời Chúa Giêsu vẫn nguyên giá trị: “Hãy tỉnh thức.” (Lc 21,36). Tiếng gọi ấy không chỉ cảnh báo về vài video giả mạo, nhưng còn nhắc chúng ta về sứ vụ lớn hơn: bảo vệ phẩm giá con người, gìn giữ tự do nội tâm, và giữ sáng ngọn đuốc sự thật. Để rồi, dẫu AI có quyền năng đến đâu, nó vẫn phải cúi mình trước điều bất biến: Sự thật thuộc về Thiên Chúa, và phẩm giá mãi thuộc về con người.
Cát Đen
Nguồn: gpquinhon.net
[1] Nguồn: https://gpquinhon.net/giao-huan-giao-hoang/vatican-no-luc-chong-lai-su-lan-truyen-hinh-anh-deefake-ve-duc-giao-hoang-leo-xiv-7221.html
[2] Nguồn đã dẫn: “Bộ Truyền thông Tòa thánh cho biết trong một thông cáo gửi cho CNA: “Chúng ta đang chứng kiến sự bùng nổ theo cấp số nhân của một loạt các kênh YouTube với những video giả, tất cả đều tương tự nhau, một số nói bằng giọng của Đức Lêô XIV, một số khác bằng giọng của các người phiên dịch, lại có những bản khác thì nói ở ngôi thứ ba. Tất cả đều sử dụng trí tuệ nhân tạo để khiến đức giáo hoàng nói những điều ngài chưa từng nói.”
Một tìm kiếm với từ khóa “Pope Leo” trên YouTube đã cho ra hàng chục video giả về Đức Thánh Cha, được cho là đưa ra những tuyên bố về những điều có vẻ hợp lý, như suy tư về Thánh Thể, cho đến những điều khó tin, như tuyên bố việc ngài từ nhiệm.”
[3] Nguồn: https://www.vaticannews.va/vi/pope/news/2024-01/su-diep-dtc-the-gio-truyen-thong-xa-hoi-58.html.
